Op 13 september 2018 vond in Pakhuis de Zwijger (Amsterdam) de tweede bijeenkomst rond het onderzoeksprogramma Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië 1945-1950 plaats. De livestream van de avond is hier terug te kijken. Lees hieronder het verslag van Kayleigh Goudsmit.

Foto's: Marcel Israel.

De avond heeft als thema Dekolonisatie of rekolonisatie? In het eerste deel van de avond staat de impact van de oorlog tussen Nederland en Indonesië centraal, in het tweede deel de terminologie. Want het begrip politionele actie mag inmiddels achterhaald zijn, maar hoe zit het eigenlijk met de term dekolonisatie? Omdat Indonesië al op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid uitriep, kan de daaropvolgende oorlog ook worden gezien als een poging het land te rekoloniseren. De rode draad door de bijeenkomst is multiperspectiviteit: hoe doen we recht aan de geschiedenis, met oog voor alle nuances en verschillende benaderingen?

Frank van Vree, directeur van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies, leidt de avond in. Zijn lezing is integraal terug te lezen op de website van het NIOD. Hij vertelt hoe de onderzoekers het afgelopen jaar aanwezig zijn geweest in de media, bij debatten en op avonden zoals deze, om zich nadrukkelijk niet terug te trekken in de ivoren toren van de wetenschap. Die aanwezigheid in het publieke debat heeft geleid tot uitwisseling: onder andere met andere wetenschappers, de Wetenschappelijke Adviescommissie en de Maatschappelijke Klankbordgroep, waarin onder andere het Indisch Platform en het Veteranenplatform vertegenwoordigd zijn. De enige partij waar geen overleg mee is gevoerd, is de Nederlandse regering: het onderzoek is onafhankelijk.

Frank van Vree
NIOD-directeur Frank van Vree

In zijn lezing Friends & Foes of Indonesia, from Multatuli to Poncke Princen vertelt Bonnie Triyana, onafhankelijk historicus en hoofdredacteur van Historia over de oprichting van het Multatuli Museum in Rangkasbitun. ‘Waarom vernoemen we dit museum naar een Nederlander, in plaats van naar een lokale historische figuur?’ werd hem gevraagd. Ook protesterende studenten herhaalden dit: ‘Hij is een Nederlander, onze vijand.’ Hij wijst er op dat de strijd tegen kolonialisme door mensen van verschillende achtergronden werd gestreden: het maakte niet uit wie zij waren, zo lang ze maar committed to the case waren. Deze anderen mogen van Triyana meer aandacht krijgen: hij haalt als illustratie het levensverhaal van Poncke Princen aan. Hij benadrukt het belang om jongeren in Indonesië en Nederland meer over deze geschiedenis te leren: zodat we niet een vergelijkbaar incident als in 2002 krijgen, toen Balkenende de VOC-mentaliteit verheerlijken, zonder erbij stil te staan dat de VOC aan de basis stond van eeuwenlang kolonialisme en imperialisme in Indonesië.
 

Bonnie Triyana
Bonnie Triyana, onafhankelijk historicus en hoofdredacteur van Historia

Een van de deelprojecten binnen het onderzoeksprogramma is Getuigen & Tijdgenoten. De onderzoekers van dit project spreken met eerste, tweede en derde generaties, die elk hun eigen getuigenissen over deze periode geven. De persoonlijke verhalen verrijken het onderzoek, en kunnen de onderzoekers nieuwe vragen ingeven om mee te nemen in het onderzoek. Stephanie Welvaart spreekt met drie kleinkinderen van Nederlandse en Indonesische tijdgenoten. Hanneke Coolen-Costers vertelt hoe de tweede generatie verbaasd reageert wanneer ze de verhalen van hun ouders horen. ‘Je hebt er nooit naar gevraagd,’ krijgen zij vervolgens als repliek. Voor Jeftha Pattikawa is de grote geschiedenis óók zijn familiegeschiedenis: ‘jullie hebben het over data alsof ze objectief zijn, maar het is míjn geschiedenis: zonder deze geschiedenis was ik hier niet’. Ook Natasha Santoso benadrukt: we zijn geneigd te vergeten dat de mensen in de geschiedenis die we bestuderen, ook onze grootouders zijn. De ingewikkelde relatie tot het bestuderen van de geschiedenis van je grootouders blijkt ook na een kritische vraag uit de zaal: hebben de grootouders oorlogsmisdaden gepleegd? Gespreksleider Stephanie Welvaart concludeert dat het goed is dat we over oorlogsmisdaden spreken, en het in de openheid gooien. “Daar moeten we niet bang voor zijn.”

Hanneke Coolen-Costers, Natasha Santoso, Jeftha Pattikawa, Stephanie Welvaart
v.l.n.r. Hanneke Coolen-Costers, Natasha Santoso, Jeftha Pattikawa, Stephanie Welvaart

Theatergezelschap Delta Dua verrast met een selectie uit de voorstelling Westerling, verweven met een beschouwing op de voorstelling van Anne van Mourik, onderzoeksassistent bij het deelproject De Politiek-Bestuurlijke Context, Nederland en Nederlands-Indië. De voorstelling pretendeert niet objectief te zijn, maar laat meerdere perspectieven zien. Anne van Mourik schreef eerder een blog over het bezoek van de onderzoeksgroep aan deze voorstelling.

Delta Dua
Theatergezelschap Delta Dua

Jeffry Pondaag, motor achter de rechtszaken tegen de Nederlandse staat vanuit het Comité Nederlandse Ereschulden/ Stichting KUKB, en criticus van het onderzoeksprogramma, is gevraagd om zijn kritiek toe te lichten. Pondaag stelde in november 2017 samen met Francisca Pattipilohy een open brief op die is aangeboden aan drie ministeries. In het Indonesisch licht Pondaag zijn bezwaren toe, die hij vervolgens voor het Nederlands publiek vertaalt: waar haalt Nederland het recht vandaan om een land, 18.000 kilometer verder, als Nederlands bezit te beschouwen? Er wordt gedaan alsof Nederlands-Indië vanzelfsprekend en legitiem is, maar er is onnodig geëxecuteerd en gemoord in naam van het Koninkrijk der Nederlanden.

Daarnaast laat Pondaag een videoboodschap zien van Francisca Pattipilohy. Het onderzoek dient volgens haar uit te gaan van de erkenning van de Indonesische soevereiniteit vanaf 17 augustus 1945, en de daarop volgende illegale bezetting van Indonesië. Dit leidt er toe dat de oorlog een agressieoorlog was, om de vroegere onrechtmatig bezette kolonie te heroveren, tegen een onafhankelijk Indonesië dat zijn onafhankelijkheid verdedigde. Volgens Pattipilohy bestaat de Bersiap in Indonesië niet: er was geen machtsvacuüm, er was een Indonesische regering ingesteld. In het onderzoek wordt volgens haar voorbijgegaan aan het feit dat alle oorlogen en geweld gevolgen zijn van één oorzaak: de illegale koloniale bezetting.

Jeffry Pondaag
Jeffry Pondaag

In het panelgesprek tussen Liesbeth Zegveld, Marc van Berkel, Martine Gosselink en Remco Raben komen de juridische implicaties van terminologie ter sprake. Wat betekent het wanneer wij bepaalde termen gebruiken? Van Berkel vertelt over de lacune in het Nederlandse geschiedenisonderwijs: deze periode wordt vanuit nationaal narratief beschreven. Hoe de Indonesische bevolking de koloniale aanwezigheid heeft ervaren en hoe het proces naar onafhankelijkheid is gelopen komt niet aan bod. Er volgt een discussie tussen Raben en Zegveld: hoe gaan historici om met de juridische implicaties die voortkomen uit de rechtszaken die Zegveld voert? Zegveld legt de zaal geduldig uit hoe in de rechtszaken die zij voert het Nederlands Burgerlijk Wetboek van toepassing is. Ze houdt de onderzoekers voor dat zij niet kunnen zeggen dat ze uitgaan van 17 augustus 1945, om vervolgens in termen van oorlogsrecht over deze periode te spreken. Voor het begrijpen van het handelen van Nederland is het zaak om het Burgerlijk Wetboek aan te houden: de handelingen zijn immers gedaan in de aanname dat het Nederlandse rechtssysteem gold.

‘Deze avond geeft aan hoe dit onderwerp leeft en hoe het het hart op de tong brengt. Als onderzoekers staan we midden in de samenleving en willen we de verschillende stemmen en perspectieven horen,’ aldus Frank van Vree tijdens zijn slotwoord. ‘Dat betekent niet we niet langer proberen te reconstrueren hoe de dingen feitelijk zijn verlopen. De verschillende perspectieven zijn voor ons nodig om te begrijpen waarom mensen handelden zoals ze handelden.’ Dat dit slotwoord niet voor iedereen voldoende was, bleek uit de kritische vragen die hier nog op volgden.

Remco Raben, Marc van Berkel, Martine Gosselink, Liesbeth Zegveld, Katinka Baehr
v.l.n.r. Remco Raben, Marc van Berkel, Martine Gosselink, Liesbeth Zegveld en moderator Katinka Baehr
04-10-2018